‘क्याटफिसिङ’ के हो? कसरी जोगिने यसबाट?

काठमाडौँ - केही दशकअिघ मात्रै मानिसहरूलाई रोचक शब्द क्याटफिसिङसँग परिचय गराइयो। अनलाइन डेटिङ एप, सोशल मिडिया र अन्य अनलाइन प्लेटफर्मको वृद्धिसँगै यसको प्रयोग बढेको हो। जसले गर्दा यो एउटा भर्सन इन्टरनेट संस्कृतिको हिस्सा भएको छ।  

अनलाइनमा कसैले नक्कली पहिचान प्रयोग गरी वास्तविक मित्रताको आभास गराउने वा तिनीहरूसँग प्रेममा रहेको महशुस गराउने कार्य नै क्याटफिसिङ हो । विकिपिडियामा यसको परिभाषा छ, ‘क्याटफिसिङ एक भ्रामक गतिविधि हो, जसमा एक व्यक्तिले सामाजिक सञ्जाल सेवामा काल्पनिक व्यक्तित्व वा नक्कली पहिचान सिर्जना गर्दछ। आफ्नो निहित आर्थिक लाभ तथा अन्य इच्छा पूर्तिका लागि जानी–जानी कसैलाई पिडित बनाउने काम हो।’

क्याटफिसरको शब्दमा विभिन्न परिभाषाहरू छन्, जसमध्ये एउटाले धोखाधडी गर्न अनलाइन डेटिङ साइट प्रयोग गर्ने व्यक्तिलाई जनाउँछ। क्याटफिसरको लक्ष्य भनेको साइटमा मानिसहरूसँग सम्बन्ध स्थापना गरेर आर्थिक तथा अन्य लाभ हासिल गर्नु हो। 

केही अनुसन्धानको तर्क :

अनुसन्धानले यो पनि पत्ता लगाएको छ कि अपराधीहरूले आफ्नो क्याटफिसिङ अभ्यासलाई यौन इच्छाहरूको पूर्तिको रूपमा मात्र प्रयोग गर्दैनन्। वास्तविक संसारमा नभएका इच्छाहरूको पूर्तिको रूपमा पनि गर्छन् । (जस्तो, प्रशंसा, आदर सत्कार आदि जसले गर्दा उनीहरुलाई गर्वको महशुस हुन्छ)। 

क्याटफिशिङ स्केलमा अवस्थित देखिन्छन्, जहाँ लगभग ८०५ जनामा अनुसन्धान गरिएको थियो । त्यहाँ कुनै न कुनै रूपमा आफ्नो सामाजिक छविलाई उच्च बनाउनका लागि उनीहरु सक्रिय थिए। कम आत्मसम्मान, कमजोर आत्मबल र आफूलाई प्रमाणित गर्न नसकेकाहरु त्यहाँ संलग्न थिए। 

डेटिङ एप्सको प्रयोगले यस्ता नकारात्मक र पीडादायक अनुभवहरू प्राप्त हुन सक्छन्। जसले मानसिक स्वास्थ्यमा जोखिम निम्त्याउन सक्छ। 

क्याटफिशरहरूको मनोविज्ञान

सन् २०२० मा सेक्सुअल एण्ड रिलेसनसिप थेरापीमा प्रकाशित एउटा अध्ययनले महिलाहरू भन्दा पुरुषहरू क्याटफिसर हुने सम्भावना बढी रहेको बताएको छ। जो मानिसहरू सम्बन्धमा शंकालु खालका थिए। उनीहरुलाई धेरै आफूतिर ध्यान दिएको मन पर्थ्यो ।

क्वीन्सल्याण्ड विश्वविद्यालयका अनुसन्धानकर्ताहरूले २७ क्याटफिसरहरूको अनुसन्धानले उनीहरू एक्लोपन, सामाजिक सम्बन्धसँगको संघर्ष, आफ्नो शरीरसँग असन्तुष्टि, भाग्ने इच्छा वा तिनीहरूको लिंग वा यौन पहिचानका पक्षहरूका कारण यसप्रति उत्प्रेरित भएको पत्ता लगाए। जबकि कोही दोषी थिए र स्वीकार गर्न चाहन्थे, अरूले भने कि तिनीहरूले व्यावहारिक कारणको लागि यो गर्न थाले । जस्तै उमेरहदका कारण रोकिएको वेबसाइटमा पहुँच प्राप्त गर्न।

‘बारम्बार झूट बोल्दा मस्तिष्कमा बिस्तारै परिवर्तन हुन सक्छ। हामी समयको साथ झूट बोल्न सिक्छौं, जसरी यसले हामीलाई पुरस्कृत गर्दछ वा सजाय दिन्छ,’ न्यूरोसाइकोलोजिस्ट डा. सनम हाफिज भन्छन् । अनुसन्धानकर्ताहरूले यो पनि फेला पारेका छन् कि मस्तिष्कको भाग, एमिग्डाला, जसले अन्यथा अपराधको संकेतहरू पठाउँछ, जब झूटो व्यक्तिलाई धोका दिनु स्वाभाविक हुन्छ। तब प्रतिक्रिया दिन बन्द हुन्छ । यसको मतलब तिनीहरू झुट बोल्दा असहज महसुस गर्दैनन्, चाहे तिनीहरू समातिउन् वा नसमातिउन् ।

क्याटफिसले तपाईंको दिमागमा के गर्छ?

‘जब हामीलाई धोका दिइन्छ, हाम्रो दिमागले उच्च तनाव देखाउँछ । सम्भवतः तनाव हार्माेनको अत्यधिक उत्पादनले आक्रमण, हाइपरभिजिलेन्स र चिन्ताको यस धारणासँग लड्न थाल्छ,’ डा. हाफिज भन्छन्।

टकस्पेस थेरापिस्ट क्याथरिन रिचर्डसनका अनुसार क्याटफिसर भनेर चिनिएको पार्टनरले भविष्यमा दिमागको गतिविधिलाई पनि परिवर्तन गर्न सक्छ। हाम्रो दिमागले त्यस्ता मार्ग तय गरेको छ, जसले हामीलाई हरेक दिन हजारौं स्वचालित विचारहरू र धारणाहरूसँग काम गर्न मद्दत गर्दछ । जब यो सम्बन्धको कुरा आउँछ, यदि त्यहाँ विश्वास छ भने हामी मान्दछौं कि विश्वास जारी रहनेछ, जबसम्म त्यो विश्वास टुट्दैन । क्याटफिसको सिकार भएको व्यक्तिले कहिल्यै कसैलाई विश्वास नगर्न सक्छन् । विस्तारै यसले मानिसहरूलाई पागलपन र निराशावादको चपेटामा पार्न सक्छ।